کد مطلب:24311 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:8

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

مـي گويند تمام فعاليتهاي انسان به منظور بدست آوردن يك رشته منافع مادي و روحي و يا دفع ضـرر از نـاحـيـه جسم و روان صورت مي گيرد , حتي آن رشته از كارهاي انساني مانند كمك به بينوايان و تربيت فرزندان كه جنبه عاطفي و نوعدوستي دارد , باز ازاين اصل مستثنا نيست ; زيرا انـسـان از طـريـق كمك و ابراز محبت و علاقه به آنان ,بر روان مضطرب خود آرامش بخشيده و خويشتن را از شكنجه وجدان كه نتيجه مشاهده اين مناظر رقتبار است رها مي سازد . بـا تـوجـه بـه ايـن اصل كه محرك انسان در تمام فعاليتها و كارها , همان موضوع منفعت طلبي و سـودجـويـي جـسمي و رواني اوست , چگونه مي شود كه برخي از كارها يك نوع ايثارو فداكاري و جـانـبـازي و از خـودگـذشتگي شمرده مي شود ؟مهر و عاطفه مادر عالي ترين مظهر جانبازي و فـداكـاري اسـت , در حـالـي كـه مادر ازابراز هر نوع مهر و علاقه به فرزند خويش لذت مي برد و خـودداري از كمك و تربيت كودك او را شكنجه مي دهد و ناراحت مي سازد - مع الوصف - چگونه مـي تـوان مـهـر مـادر راعـشـق پاك و دور از هر نوع آلايش شمرد و عمل او را يك نوع جانبازي و فداكاري صد درصد ناميد ؟

ايـن پـرسش را مي توان از دو راه پاسخ داد :1 - مقصود از ايثار و فداكاري اين است كه انسان كـاري را بـدون چـشـم داشت و انتظار عوض از فرد يا جامعه انجام دهد , در برابر آن كاري كه جنبه معامله و معاوضه دارد و شخص به منظور كسب منافع مادي زير بار عمل مي رود . فـرض كـنيد مردي است كه از مشاهده مناظر رقتبار بينوايان و يتيمان , سخت رنج مي برد و يا از كمك به اين گروه خوشحال و شادمان مي گردد , هرگاه همين فرد بدون ريا و تظاهر , قسمتي از زندگي خود را كه از آن نيز بي نياز نباشد در اختيار اين گروه بگذارد , در اين موقع اين عمل را ايـثار و از خودگذشتگي مي نامند درست است كه اين كار او را از ضربات شكننده وجدان آزاد مـي سـازد و بـه زنـدگـي او نشاط وشادي مي بخشد , اما چون او در اين كار محرك مادي و سود دنـيـوي نـدارد و حـس مقابله و معاوضه او را بر اين كار وادار نساخته است , از اين نظر يك چنين كاري از نظرعقل و شرع , عملي شايسته و يك نوع فداكاري شمرده مي شود . بـه عـبـارت ديگر : در قضاوت و داوري خود كه آيا كدام عمل ايثار و از خودگذشتگي است , بايد انگيزه ها را در نظر گرفت . كـارهاي عاطفي و انساني كه گاهي ازآن به ايثار و از خود گذشتگي و جانبازي تعبير مي آورند , فعاليتهايي است كه در آن حساب و كتابي مطرح نباشد و شخص هنگام عمل , هيچ نوع سود مادي را در نظر نگيرد وانگيزه هاي كار در درون او نهفته و در اعماق قلب او لانه گزيند و بدون تشويق وتقدير , بدون تظاهر و ريا , بدون انتظار نفع و سود از فردي يا جامعه اي , آن راانجام مي دهد . ولي هرگاه در انجام عمل , محاسبات مادي ناديده گرفته نشود و محرك وي براي عمل ,انتظار عـوض مـادي از فردي يا اجتماعي باشد , در اين صورت بايد اين عمل را يك نوع معامله و معاوضه ناميد و شخص را يك فرد معامله گر شمرد . 2 - عـشـق بـه چـيـزي و يـا به كسي گاهي به جايي مي رسد كه انسان غير آن چيز و يا آن كس را فـراموش مي كند و خويشتن را به دست فراموشي مي سپارد و كسي كه خويشتن رافراموش كند , مـنـافـع خـويش را نيز فراموش خواهد كرد ; در اينجاست كه غير از محبوب و يا مقصد , چيزي را نـمـي بـيـنـد و جـز هـدف مـقدسش , چيزي را نمي شناسد و جز به منافع محبوب خود به چيزي نمي انديشد و قانون تجارت و مبادله را كه در حال عادي صورت مي گيرد و در برابر از دست دادن چـيـزي , چـيز ديگري را به دست مي آورد بكلي رهامي كند و كنار مي گذارد و مرحله فداكاري و ايـثـار و از خودگذشتگي در راه هدف به جايي مي رسد كه خدمت به محبوب كه عالي ترين لذت روحي شمرده مي شود و به جسم و جان او آرامش مي بخشد نيز به دست فراموشي سپرده مي شود ; زيـرا اساسا در اين حالت خودرا نمي بيند و نمي شناسد تا چه رسد به لذات مادي و معنوي خود و اين همان چيزي است كه گاهي از آن به مرحله فنا تعبير مي شود . بـسـيـاري از پيشوايان بزرگ ما در برابر ذات خداوند چنين حالي را داشتند و همين موضوع سبب مي شد كه او را به خاطر ذات پاكش بپرستند و به خاطر ذاتش كه عين كمال و جمال است , عشق بورزند و او را براي خودش بخواهند و در راه او براي خودش جانبازي و فداكاري كنند . شايد حديثي كه از امام اميرمومنان علي عليه السلام در مورد عبادت نقل شده است اشاره به همين حـقـيـقت باشد , آنجا كه مي فرمايد : ما عبدتك خوفا من نارك و لاطمعا من جنتك بل وجدتك اهلا للعباده ; بار الها من تو را به منظور ترس از آتش و يا چشم طمع در بهشتت نمي پرستم , بلكه انـگـيزه من براي پرستش تو , اين است كه تو را شايسته عبادت يافتم نمونه آن , نيايش ها و راز و نـيـاز و مـنـاجـاتهاي خود علي عليه السلام است ; زيرا اودر آن حالي كه آنچنان غرق جمال حق و كـمـال بـي مـثال خدا مي شد كه به بيرون كشيدن پيكان تير از پاي خويش توجهي پيدا نمي كرد ; چـنـيـن كسي در حالت انجام عمل و پرستش خداوند , نمي تواند به سود و ضرر خويش بينديشد ; زيرا هر چه مي بيند خدا مي بيند وهر چه مي كند به خاطر او انجام مي دهد , نه به خاطر خويشتن .

---

پاسخ به پرسشهاي مذهبي
مكارم شيرازي - ناصر و جعفر سبحاني